Problematyka stresu i wypalenia zawodowego podejmowana jest w badaniach psychologicznych od ponad pół wieku. Określenie „wypalenie zawodowe” oddaje metaforycznie istotę doświadczanego przez osobę wyczerpania sił fizycznych i psychicznych w odpowiedzi na przewlekłe, stresujące warunki w miejscu pracy.
W myśl koncepcji Christiny Maslach, wyczerpanie jest rozumiane jako odpowiedź organizmu na przewlekły stres zawodowy, który charakteryzuje się trzema wymiarami:
- brakiem energii i wyczerpaniem
- zwiększonym dystansem psychicznym lub cynizmem w stosunku do wykonywanej pracy
- poczuciem nieskuteczności i braku osiągnięć zawodowych.
Warto zauważyć, że część objawów wypalenia jest charakterystyczna dla depresji, stąd dla części badaczy pozostaje nadal niejasną kwestią, czy wypalenie zawodowe jest pewnym rodzajem depresji, czy oddzielnym konstruktem psychologicznym. Powszechnie uważa się, że indywidualne czynniki, takie jak m.in. cechy osobowości i sytuacja życia rodzinnego, mogą mieć wpływ na to, jakie osoby doświadczają wypalenia zawodowego.
Jak powstaje wypalenie zawodowe?
Przyjmując koncepcję Job Demands Resources Bakkera i Demerouti, można założyć, że wszystkie właściwości każdej pracy można przypisać do jednej z dwóch kategorii: zasobów pracy albo wymagań pracy.
Zasoby pracy to te czynniki fizyczne, społeczne lub organizacyjne, które pomagają pracownikom realizować zawodowe cele, sprawiają że wykonywanie pracy jest łatwiejsze i przyjemniejsze, zmniejszają stres. Obejmują autonomię, silne relacje w pracy, wsparcie kolegów, możliwości awansu, coaching i mentoring oraz uczenie się i rozwój.
Z kolei wymagania pracy związane są z fizycznymi lub emocjonalnymi stresorami, które utrudniają pracę, a zmaganie się z nimi zużywa energię i generuje psychofizyczne koszty. Należą do nich m.in. presja czasu, duże obciążenie pracą, niejednoznaczność ról, konflikty z klientami.
Model wymagań i zasobów pracy stwierdza, że kiedy wymagania pracy są wysokie, a zasoby pracy niskie, przewlekły stres i wypalenie mogą być zjawiskiem powszechnym. I odwrotnie, wysokie zasoby w pracy mogą zrównoważyć skutki skrajnych wymagań w pracy i zachęcać do motywacji i zaangażowania.
Bez względu na przyczynę, wypalenie zawodowe może wpłynąć na Twoje zdrowie fizyczne i psychiczne generując złe samopoczucie. Można zmienić negatywny stan poprzez kilka z pozoru prostych metod: zmiany w funkcjonowaniu w pracy, np. częstsze przerwy w pracy; rozwój umiejętności radzenia sobie ze stresem, np. nauka rozwiązywania konfliktów; wsparcie społeczne, np. rozmowa z zaufanym kolegą, grupy wsparcia; techniki relaksacji, dbanie o zdrowie, np. sen, świadomy oddech, sport; lepsze rozumienie siebie i swoich potrzeb, np. poprzez psychoterapię.
Omawiając sposoby radzenia sobie z wyczerpaniem zawodowym, dobrze zauważyć, że oprócz działań indywidualnych, dotyczących samego pracownika, równie istotne są działania na poziomie organizacji. Gdy pojawia się wypalenie, to zwykle zastanawiamy się, z jakimi problemami mierzy się osoba, która doświadcza wyczerpania, a nie zastanawiamy się jakie problemy dotyczą firmy, w której pracuje, lub pracy, którą wykonuje. Mało tego, wypalenie może być funkcją obronną pracownika w odpowiedzi na złe warunki pracy, która chroni go przed poważniejszym kryzysem psychicznym. Na przykład osoba dystansuje się i nabiera cynicznego podejścia w niezdrowym, toksycznym środowisku pracy, co chroni jej zdrowie psychiczne.
Aby zadbać o zdrowe warunki pracy i zdrowie psychiczne pracowników, naturalnym rozwiązaniem wydaje się psychoterapia biznesu, czyli współpraca firmy z psychologiem i psychoterapeutą, tak aby pracownicy mieli możliwość profesjonalnego wsparcia psychoterapeutycznego i psychoedukacji. Ważna jest również współpraca z liderami i menedżerami, którzy rozumiejąc lepiej własne mechanizmy działania i reagowania, będą w stanie efektywniej zarządzać zespołem. Ten rodzaj współpracy wpływa korzystnie zarówno bezpośrednio na pracowników poprzez indywidualne sesje terapeutyczne, a także na kulturę organizacyjną m.in. przez psychoedukację, webinaria czy warsztaty.
